Dünya, insanlar için kendilerini güvende hissettikleri ve üzerinde yaşarken güvenilirliğini sorgulamadıkları bir yerdir. Ancak bazı durumlar, kişilerin kendilerini güvende hissetmelerine engel olabilmektedir. Depremlerin, savaşların, kazaların ve çeşitli doğal felaketlerin insanlar üzerinde kısa ve uzun vadeli etkileri vardır.

Ülkemizde yaşanan ve her birimizi derinden sarsan deprem, toplumumuzun tüm üyelerini doğrudan veya dolaylı olarak etkilemiştir.

Her travmatik olayda olduğu gibi bireylerin yaşananlara verdiği tepkiler ve etkilenme düzeyleri arasında farklılıklar olabilmektedir. Dolayısıyla deprem sonrası verilen tepkiler ve dereceleri yorumlanırken bireysel farklılıklar da göz önünde bulundurulmalıdır.

Travmatik olaylar; ani ve beklenmedik bir şekilde gerçekleşen, kontrol edilmesi oldukça güç, kalıcı sorunlara yol açan olayları içermesi nedeniyle tüm yaş grubundaki bireyler üzerinde etki oluşturur. Bu tür olaylar, bireyin dünyaya bakış açısını derinden sarsarak güvensizliğe neden olurken özellikle çocuklar ve ergenler açısından çok daha kalıcı ve farklı etkilere yol açabilir.

Çocuklar da tıpkı yetişkinler gibi travmatik durumlarla farklı şekillerde baş ederler ve travmatik strese karşı onlarda “standart” bir tepki yoktur. Bununla birlikte çocuklar, duygularını her zaman doğrudan tanımlayamaz ve ifade edemez; strese karşı yetişkinlerle aynı şekillerde tepki gösteremez. Çocukların huzursuz ya da sıkıntılı olduklarını düşündüren davranışlarına dikkat etmek, özellikle böyle zamanlarda çok daha önemlidir.

0-3 Yaş Grubunun Tepkileri:

• Ebeveyn/bakıcılardan ayrılmaya aşırı tepki verme, yapışma davranışları
• Önceki dönem davranışlara gerileme
• Uyku ve yeme düzenindeki değişiklikler
• Ağlama ve sinirlilik
• Daha önce korkmadığı şeylerden korkma
• Hiperaktivite
• Oyun aktivitesindeki/oyun düzenindeki değişiklikler
• Daha tepkisel ve talepkâr davranma ya da aşırı bağımlılıkta artış
• Başkalarının tepkilerine karşı artan hassasiyet

4-6 Yaş/Okul Öncesinde Tepkiler:

• Ebeveynlere veya diğer yetişkinlere artan fiziksel temas ve sarılma arayışı
• Önceki dönem davranışlara gerileme, parmak emme vb.
• Konuşmama
• Hareketsizlik veya aşırı hareketlilik
• Oynamayı bırakma veya tekrar eden oyunları oynamaya başlama
• Artan endişe veya kötü şeylerin tekrarlanacağından endişe etme
• Artan uyku bozuklukları ve kâbuslar
• Yeme alışkanlığında değişme
• Kafasının kolayca karışması
• Konsantre olamama
• Bazen yaşından büyük biri gibi davranma
• Sinirlilik ve öfke hâli

7-12 Yaş/ İlkokul Dönemi Tepkileri:

• Fiziksel aktivite seviyesindeki değişiklikler
• Karışık duygu durumu ve davranışlar
• Sosyal ilişkilerden geri çekilme
• Olay hakkında tekrarlayıcı konuşmalar
• Okula gitme konusunda isteksizlik
• Korku
• Bellek, konsantrasyon ve dikkat düzeyinde zayıflama
• Uyku ve iştahsızlık
• Saldırganlık, sinirlilik veya huzursuzluk
• Fiziksel belirtilere yönelik stres
• Etkilenen diğer kişilerle ilgili artan endişeler
• Kendini suçlama ve suçluluk

13-18 Yaş/ Ergenlerdeki Tepkiler:

• Yoğun keder hissi
• Olayda yaralananlara yardım edemediği için kendini suçlama ve utanç hissi
• Etkilenen diğer kişilerle ilgili aşırı endişe
• Kendine acıma
• Kişiler arası ilişkilerdeki değişiklikler
• Risk alma, kendine zarar verme
• Kaçınma davranışı veya saldırganlık gösterme
• Dünya görüşünde büyük değişimler
• Umutsuzluk duygusu hissetme
• Otoriteye meydan okuma
• Akran ilişkilerine daha fazla yönelme
• Sinirlilik ve öfke patlamaları

Yaş gruplarına göre farklılık gösterse de gözlemlemiş olduğumuz tüm bu tepkilerin kayıp ve travmanın etkisiyle ortaya çıkan stres tepkileri ile ilişkili olduğu ve bir süre devam edebileceği öngörülmelidir.

Çocuklarımızın davranışlarını “sakin, saygılı ve güvenli” şekilde yönlendirebilmek çok önemlidir. Bunun için,

• Güvenlik duygusunu teşvik edin. Çocuklarımızın hem fiziksel hem de duygusal olarak kendinin, sevdiklerinin ve değer verdiği şeylerin güvende olduğunu bilmeye ihtiyacı vardır. Onları güvende hissettirmek her zaman, özellikle zorlu yaşam olaylarının olduğu süreçlerde müthiş bir önem taşır.
• Bağ kurmayı teşvik edin. Çocuklarımız ile temasta olmak, onlara şefkatle dokunmak, bakışmak, birlikte oyun kurmak, onlar için orada olmak çok önemlidir.
• Sakinleşmeyi teşvik edin.
• Öz yeterliği ve toplumsal yeterliği teşvik edin. Toplum olarak bir arada olmanın öneminden ve gücünden, dayanışma içindeki insanlardan bahsedin.
• Umudu teşvik edin. Biz yetişkinler ve çocuklarımız için umut en önemli motivasyon kaynağıdır.

Ebeveynler Deprem ve Diğer Kriz Durumlarında Çocukların İyileşmesine Nasıl Yardımcı Olabilir?

• Travmatik bir olaydan sonra çocukların rahatlığa, desteğe ve güvende olduğunu bilmeye ihtiyacı vardır.
• Çocuklarınızla daha fazla zaman geçirin onlara sevgi gösterin ve onlarla fiziksel teması artırın.
• Bazen çocuklar duygularını sözcükler yerine oyun yoluyla daha iyi ifade edebilirler, bu yüzden onlarla oynamak için zaman ayırın.
• Bir süre size daha fazla bağımlı olmaları normaldir, günlük rutinlerini yeniden oluşturmaya çalışın. Örneğin yemek zamanları, yatma saatleri veya mümkünse okula dönme gibi rutinlerine dönün.
• Afetler hakkında yanlış fikirleri veya gerçek dışı duyumları olması durumunda çocuklarınızın neleri bildiğini öğrenin ve yanlış anlamaları varsa düzeltin.
• Tepkilerinizi çocuğunuzun yaşına ve olgunluk düzeyine, algı ve duygu durumuna göre ayarlayın. Küçük çocuklarınıza güvende olduklarını sık sık vurgulayın.
• Çocuklarınızın endişelerini dinleyin ve onlarla yakından ilgilenin.
• Çocukların kendilerini nasıl hissettiklerini ve duygularını konuşmak onlara iyi gelecektir.
• Çocuklarınızı medyadaki bilgi kirliliğinden ve felaket hikâyelerinden uzak tutmaya çalışın.
• Çocukların yetişkinlerin konuşmalarını ve tepkilerini gözlediğini unutmayın. Kendi tepkilerinizin farkında olun. Devam eden bir deprem süreci varsa (artçı depremler gibi) çocukların güvende kalmalarını sağlayacak önlemler hakkında onları bilgilendirin.